همه با هم، برای محرومیت زدایی؟

سیره پیامبر اسلام (ص) اهمیت توجه به محرومان را تایید می‌کند و یکی از دلایل نفوذ کلام پیامبر (ص) در صدر اسلام همین موضوع بوده است. در نهج البلاغه فرازهای بسیاری به این امر اختصاص دارد و شیوه خلافت امیرالمومنین (ع) و خدمت به ضعفا بر کسی پوشیده نیست. اسلام شدیدا بر محرومیت زدایی تاکید دارد و مراجع تقلید، سهم زیادی از وجوه شرعی را به همین امر اختصاص می‌دهند. توجه به مستضعفان، محرومیت زدایی و رفع فقر همواره از دغدغه‌های مسئولان کشور بوده و از همان ابتدا به عنوان یکی از مهم‌ترین اهداف انقلاب برشمرده شده است. در همین راستا نهادهای وابسته به حکومت یا مستقل زیادی هم تشکیل شده‌اند و بعضا با سرمایه‌های بسیار بالا، به دنبال محرومیت زدایی هستند. با این همه، آیا انقلاب به هدف خود رسیده است؟ آیا فقر در کشور ریشه کن شده است؟ بدیهی است که دست یابی به چنین اهداف بزرگی زمان زیادی می‌برد و شاید هیچ گاه نتوان به آن رسید. حال سوال این جا است که آیا مسیر حرکت خود را به درستی انتخاب کرده‌ایم؟ آیا توانایی جلوگیری از رشد محرومیت را داریم؟ آیا درصد افراد فقیر در حال کاهش است؟ متاسفانه نمی‌توان پاسخ دقیقی به این سوالات داد. سال‌ها است که همه از محرومیت زدایی سخن می‌گویند و مسئولان ادعا دارند که تمام تلاش خود را برای آن به کار بسته‌اند. اما تا به حال کسی این مفهوم را تشریح نکرده است. کسی نحوه مقابله با فقر را بیان ننموده است. اصلا محروم کیست؟ آیا محرومیت‌زدایی یک وظیفه همگانی است؟ آیا ریشه کن کردن فقر ممکن است؟ چند ده سال طول خواهد کشید؟ اصلا آیا چنین فعالیت‌هایی در توان دولت ما هست؟ می‌توان چنین انتظاری از آن داشت؟ نقش مردم در این میان چیست؟ و دیگر سوال‌های بسیاری که در این زمینه وجود دارد اما متخصصان و مسئولان امر، به آن بی‌توجهی کرده‌اند و تنها درگیر اجرائیات و انجام پروژه‌های محرومیت زدایی شده‌اند. اگرچه مردم و مسئولان به خوبی اهمیت توجه به محرومان و مبارزه با فقر را درک کرده‌اند اما به نظر می‌رسد آشنایی کافی با ساز و کار آن وجود ندارد و راه‌حل‌های کاربردی هنوز شناسایی نشده‌اند. هر کس احساس وظیفه نموده و به نوبه خود سعی کرده است تا سهمی ولو اندک در این امر داشته باشد. اما بر خلاف انتظار، همین فعالیت‌های از هم جدا، غیر علمی و واگرا بعضا نه تنها به محرومیت زدایی کمکی نمی‌کند، بلکه می‌تواند به گسترش آن دامن بزند و ارائه راه حل برای آن را پیچیده‌تر نماید.

کارگاه آموزشی با موضوع نوآوری در سازمان های مردم نهاد در اصفهان

در بیش از سه دهه ی پس از انقلاب اسلامی، خوشبختانه شاهد رشد صعودی تعداد خیریه ها و سازمان های مردم نهاد در سراسر کشور بوده ایم. اما با وجود این رشد کمی، همچنان شاهد گسترش آسیب های اجتماعی در جامعه هستیم. در کنار بحران های طبیعی و آشکار نظیر بحران آب، سیل، زلزله، طوفان و... که هرساله کشور عزیزمان را تهدید می کند، بسیاری از بحران های خاموش اجتماعی نظیر فقر، اعتیاد، طلاق، کودکان کار و... در حال تخریب زیرساخت های فرهنگی و اجتماعی کشورهستند. بنابراین، یکی از چالش های کنونی کشور در بعد اجتماعی را می توان عدم برنامه ریزی در بکارگیری و استفاده صحیح از فعالیت های داوطلبانه در سازمان های مردم نهاد و خیریه و ساماندهی این فعالیت ها در راستای حل بحران های خاموش اجتماعی دانست.

دوره آموزشی مدیریت بحران با حضور دکتر اندام، رییس سازمان داوطلبان جمعیت هلال احمر و جمعی از مدیران پایه حوزه داوطلبان جمعیت هلال احمر سراسر کشور 2 تا 5 آبان 96 در اصفهان برگزار شد.

در روز سوم این رویداد که با حضور بیش از 40 نفر از مدیران استانی سازمان داوطلبان سراسر کشور در سالن اجتماعات هتل آسمان اصفهان برگزار شد، کارگاهی با عنوان "نوآوری در سازمان های مردم نهاد" توسط دو تن از اعضاء گروه نوآوری و کسب و کار اجتماعی پژوهشکده سیاست گذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد.

خانه های ایرانی در چند سفرنامه خارجی

در هر شهر و روستای ایران انگشت شمارند خانه هایی که حداقل یک قرن عمر کرده باشند. از طرفی مساله بافت فرسوده و خطرات خانه‌های قدیمی که مخصوصا در مناطق زلزله خیز هر آن ممکن است بر سر ساکنینش آوار شود مرتبا گوشزد می‌شود. اما از این فاجعه بارتر وضعیت ساخت و سازهای جدید است که آنها نیز پس از کمتر از دو دهه از عمر خود تبدیل به خانه‌هایی کلنگی می‌شوند و سوال مطرح می‌شود که آیا واقعا خطرات ساختمان‌های تازه ساز، کمتر از خانه‌های قدیمی است؟ یا تنها خطر ریزش یک سقف گلی و تیرهای چوبی را با آوار چندین طبقه آپارتمان نوساز و مصالح جدید تیرآهن و سیمان و آجر جایگزین می‌کند؟

نگاه به مساله ساخت و سازهای بی‌کیفیت از دیدگاه اجتماعی قابل توجه است. معمولا ریشه بسیاری از مسائل اجتماعی دوروبرمان را نقش عواملی همچون تاثیر تحریم، عملکرد فلان دولت، جهتگیری‌های حکومت و یا کمی دورتر مربوط به حکومت‌هایی که در دوره معاصر حکمرانی کرده‌اند و همچنین وجود نفت و درآمدهای کلان آن می‌دانیم. فارغ از اینکه هر کدام از این عوامل تا چه اندازه در هر مساله اجتماعی نقش بازی کرده است، گاهی دیده می‌شود رفتارهای اجتماعی ایرانیان چه سبقه طولانی‌تری از این موارد دارد. سفرنامه‌ها، به ویژه آن دسته که توسط مسافران منصف خارجی نوشته شده‌اند، می‌توانند راهنماهای خوبی برای شناخت از رفتارهای اجتماعی گذشته مردم این سرزمین باشند.

ناپایداری های پایدار

کلید واژه "توسعه پایدار" امروزه در کشور بسیار فراگیر شده است. رویکردی که بر مبنای آن در فرآیند توسعه همواره باید ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیست­ محیطی و نهادی با یکدیگر در نظر گرفته شود و رشد اقتصادی بدون توجه به ابعاد غیراقتصادی پایدار نخواهد بود. رصد آماری مصرف این کلید واژه در سخنان مسئولان کشور، می­ تواند روند فراگیر شدن آن را تایید کند. اما به راستی در میدان عمل تا چه میزان تصمیمات با توجه به محیط زیست و مسائل فرهنگی اجتماعی گرفته می­شود؟ یا سر راست ­تر: در جایی که ابعاد اقتصادی و غیراقتصادی توسعه در تضاد باشند، چه کسی برنده این جنگ می­شود؟ نظام تصمیم ­گیری در خدمت نفع بلندمدت مردم است یا نفع کوتاه مدت گروه اقلیت؟ اگر کمی با دقت به اخبار و اطراف خود بنگریم به جواب پی می­بریم. در هر گوشه ­ای از کشور مصادیق این جنگ بزرگ و کم صدا به چشم می­ خورد.
 اخیرا به همراه 2 نفر از همکاران به منطقه جنوب کرمان و شهرستان­ های جیرفت و عنبرآباد سفر کردیم. در این منطقه 2 موضوع بسیار پررنگ است: کشاورزی و آثار باستانی. کشاورزی در این منطقه بسیار پررونق و متنوع است به گونه ­ای که تنها در شهرستان جیرفت سالانه 80 نوع محصول کشاورزی به مقدار 4.5 میلیون تن کشت می ­شود. اما در کنار این آمار که مایه فخر مسئولان است باید به بدهکاری­ های اکثر کشاورزان به خاطر نوسانات قیمت در بازار محصولات و البته خشکسالی و استفاده بی رویه از منابع آب زیر زمینی اشاره کرد که  تهدیدی جدی و بی سروصدا برای آینده منطقه است اما کمتر کسی دغدغه آن را دارد. بخش قابل توجهی از آب منطقه از سد جیرفت تامین می ­شود و احداث این سد موجب کم ­آبی مضاعف در شهرستان­ های پایین دست نظیر کهنوج و منوجان و قلعه گنج شده است. روند خشک شدن قنات ­ها، عمیق شدن چاه­ ها و از بین رفتن باغات منطقه حکایت از فشار بیش از حد بر منابع آبی دارد. نادیده گرفتن بعد زیست­ محیطی توسعه، در آینده می­ تواند منجر به ناپایداری معیشت اصلی مردم منطقه شود.

.

قنوات رگ‌های حیات گلباف

استان کرمان با مساحت 182 هزار کیلومترمربع (11 درصد از کل مساحت کشور) پهناورترین استان ایران می‌­باشد. به استناد آمار شرکت سهامی آب منطقه‌­ای استان کرمان، 2391 رشته قنات در این استان وجود دارد. از این تعداد قنات 375 میلیون مترمکعب آب استخراج شده که 6 درصد از میزان برداشت­‌های کل آب از منابع زیرزمینی را شامل می‌­شود.

بخش گلباف، با جمعیت 14473 نفر (بر اساس آماربرداری سال 1395)، به عنوان بخشی از شهرستان کرمان در فاصله 110 کیلومتر از شهر کرمان قرار دارد. بر اساس آماربرداری سال 1390، در این بخش حدود 18 قنات فعال وجود دارد که سالانه 3 میلیون مترمکعب آورد برای بخش گلباف دارند. به جز 5 قنات که 90 درصد آوردشان را برای کشاورزی در نظر گرفته‌­اند، مابقی قنوات، تقریبا تمامی آورد خود را به سیراب کردن باغات و مزارع کشاورزی اختصاص داده‌­اند. این آمارها وابستگی شدید کشاورزی _که نقش بسیار مهمی را در تولید و اشتغال منطقه دارد_ را به آب قنوات نشان می‌­دهد.

دهانه قنات خندق در گلباف

کارگاه های آموزشی توسعه پایدار در گلباف

یکی از اقداماتی که از طرف پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف و با حمایت خانه توسعه گلباف در پروژه توسعه منطفه ای گلباف در دستور کار داریم، کمک به ایجاد ذهنیت توسعه پایداری در میان فعالین منطقه و در عین حال نزدیک کردن اذهان ذی نفعان کلیدی منطقه نسبت به مسائل منطفه خود با عینک «توسعه پایدار و همه جانبه» است.

در این مسیر تاکنون کارگاه های آموزشی زیادی برای فعالین و جوانان منطفه برگزار کرده ایم و سعی کرده ایم که نگرش توسعه همه جانبه، یعنی مهم بودن همه ابعاد توسعه در کنار هم و نه فقط اشتغال زایی یا توسعه اقتصادی را به مخاطبان منتقل کنیم. در حقیقت به باور ما، مسیر توسعه منطقه ای، از مسیر توسعه پایدار یا توسعه همه جانبه می گذرد و برای تحول منطفه ای که دچار رکود حتی اقتصادی شده، شما نمی توانید ریشه های اجتماعی و غیراقتصادی به وجود آورنده و تداوم دهنده وضع موجود را نادیده بگیرید. برای مثال در همین گلباف، مشخصا بعد از جلو رفتن پروژه شناخت منطقه، این واقعیت مهم ظهور پیدا کرد که علت مهاجرت مردم از گلباف فقط اقتصادی نیست و عواملی مانند زیرساخت های آموزشی و بهداشتی و حتی سیر تاریخی تحولات دو دهه گذشته منطقه، اگر نه بیشتر، کم و بیش به همان اندازه در به وجود آمدن وضعیت موجود ایفای نقش می کنند.

یکی از کارگاه های خوبی که در این مسیر برگزار کردیم ماه پیش برگزار شد و آن کارگاه «شناخت مشارکتی مسائل توسعه پایدار» بود. در این کارگاه، تعدادی از جوانان فعال و علاقه مند منطقه را گرد هم جمع کردیم و ابتدا مبانی کار پژوهشی جهت شناخت مشارکتی مسائل توسعه پایدار را برایشان ارائه کردیم. سپس آنها را به تیم هایی تقسیم کردیم و طی دو روز وقت دادیم که در شهر بگردند و با صحبت با ذی نفعان مختلف، پاسخ برخی سوالات تمرینی را پیدا کنند. در واقع به نوعی کارآموزی فشرده. خوشبختانه بازخور خیلی خوبی از اشتیاق و همراهی جوانان گرفتیم و ما را دلگرم کرد که هدفی که داشتیم یعنی درگیر کردن خود جوانان منطفه در شناخت مشارکتی مسائل خودشان را تحقق ببخشیم. 

واقعیت این است که خیلی از شهرهای کوچک ما بوده اند که با تحولاتی توانسته اند در دهه های گذشته پا در مسیر رشد اقتصادی بگذارند، اما در این رهگذر خیلی از سرمایه های اجتماعی، معنوی و نیز دارایی های طبیعی و محیط زیستی خود را از دست داده اند. ما در توسعه پایدار منطقه ای به دنبال این هستیم که توسعه ای همه جانبه رخ دهد و این اشتباهات تکرار نشود. در واقع توسعه تک بعدی و یک جانبه برای ما مطلوب نبوده و نخواهد بود. چنین توسعه ای حتی اگر یک مسئله را حل کند(مثلا اشتغال و معیشت)، مسائل دیگری به وجود می آورد که از مسئله اول هم ممکن است بدتر و دشوارتر باشند.

فضای آرامش بخش و هوای پاک گلباف

لذت زندگی در شهرهای کوچک به دور از هیاهوی کلانشهرها و اضطراب هایش

بیش از یکسال است که از طرف پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف در پروژه توسعه پایدار گلباف، که بخشی زیبا در استان کرمان است، فعالیت دارم. در این مدت بارها به این منطقه سفر داشته ام.

زندگی آرامی در این شهر جاریست. هوای لطیفی دارد و صبح ها، صدای ماشین ها آزارت نمی دهد و صدای زیبای پرندگان، روح آدمی را نوازش می دهد. هوای پاک، ریه ام را که در تهران نابود شده، احیا می کند. میوه های خوشمزه ی ارگانیکش، طعم واقعی میوه را که خیلی کم در تهران تجربه می کنم، بهم یادآوری می کند.

امروز (جمعه 17 شهریور 1396) حوالی ساعت 7 صبح برای تهیه صبحانه رفتم توی شهر و این آرامش، اول صبح حالم را خوب کرد که آن را با شما به اشتراک می گذارم.

در گلباف به دنبال چه هستیم؟

همانطور که در مطالب گذشته گفته شد، پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف به عنوان بازوی علمی-پژوهشی شبکه کارآفرینی اجتماعی رسالت از مرداد سال 1395 در پروژه توسعه پایدار گلباف مشارکت دارد.(شما می توانید جزئیات ابتدایی شروع پروژه را در اینجا مرور کنید.)            

اگر بخواهیم فعالیت های انجام شده را در چند حوزه دسته ­بندی کنیم  می‌توانیم آن ها را در 3  فرآیند زیر ببینیم:       
فعالیت های اقتصادی، فعالیت های فرهنگی-اجتماعی و شناخت مشارکتی منطقه   

   

نشست مدیریت مقاصد گردشگری

دهمین نشست از سلسله نشست­‌های توسعه محلی در ایران با موضوع "مدیریت مقاصد گردشگری" در تاریخ 25 تیرماه در محل پژوهشکده سیاستگذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف برگزار گردید. در این نشست آقایان آذری و گل‌­عنبری تجربیات موسسه آوای طبیعت پایدار را در مدیریت مقاصد گردشگری به اشتراک گذاشتند.

بر اساس ارائه آقای آذری، مدیرعامل موسسه آوای طبیعت پایدار، پروژه­‌های مدیریت مقاصد گردشگری پروژه­‌هایی متشکل از مراحل زیر هستند:

ü        مرحله مطالعات گردشگری و محیط زیست و منابع انسانی.

ü        مرحله آموزش گام به گام.

ü        تلفیق نتایج و تحلیل علمی اطلاعات و آمارگیری علمی و... .

ü        تدوین برنامه جامع عملیاتی- تدوین استانداردها و ضوابط و ابلاغ آن­ها .

ü        تشکیل نهاد محلی گردشگری

ü        ایجاد پروژه مستقل صنایع دستی بانوان در روستاها

ü        تشکیل صندوق محلی گردشگری روستا

ü        فرآیند نظارتی و شورای دست­اندرکاران

برای دریافت ارائه ایشان می­توانید اینجا را کلیک کنید.

بنگاه اجتماعی در بستر تعاون

پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه شریف در اسفند ماه سال 1394 همکاری خود با معاونت تعاون وزارت تعان، کار و رفاه اجتماعی را در قالب پروژه "بررسی تجارب جهانی بنگاه‌های اجتماعی و شناسایی کسب‌وکارهای اجتماعی در بستر تعاون" به صورت رسمی آغاز کرد و پس از 15 ماه، در تیر 1396 این پروژه خاتمه یافت.

در فاز اول این طرح پس از بررسی مبانی نظری و مرور ادبیات کارآفرینی، کارآفرینی اجتماعی، بنگاه اجتماعی و کسب‌وکار اجتماعی، سیاست‌ و برنامه‌ دولت‌ها در حمایت از بنگاه‌های اجتماعی در سه کشور منتخب ایتالیا، انگلستان و کره جنوبی مطالعه شد و 5 تجربه برتر جهانی بنگاه اجتماعی در حوزه‌های مختلف موردکاوی شدند. موسسه "لایف گیت¹" در ایتالیا، "بیگ ایشو²" در انگلستان، "ووژو³" در کره جنوبی، "گرامین دنون⁴" در بنگلادش و "بیمارستان آراویند⁵" در هندوستان از بنگاه‌های اجتماعی مطالعه شده هستند.

در فاز دوم و با استفاده از نتایج فاز اول، تناسب ابعاد نظری بنگاه اجتماعی و مدل تعاونی بررسی شد و نقاط مشترک و غیرمشترک آنان مشخص گشت. پس از آن، معیارها و شاخص‌های شناسایی بنگاه اجتماعی تعریف شدند که سه ویژگی اصلی آنان در ادامه بیان شده است.

- ماموریت اجتماعی: به این معنا که با هدف رفع یک معضل اجتماعی تاسیس می‌شود.

- فعالیت تجاری: بنگاه اجتماعی به لحاظ اقتصادی مستقل است و هزینه‌های خود را از طریق فعالیت تجاری تامین می‌کند.

- محدودیت در تقسیم سود: بنگاه اجتماعی حداقل بخشی از سود را به توسعه کسب‌وکار و ماموریت اجتماعی خود اختصاص می‌دهد.

همچنین یک نوع طبقه‌بندی بنگاه‌های اجتماعی که سازگاری و کاربرد بیشتری در بخش تعاون دارد نیز به عنوان ملاک تقسیم بندی در نظر گرفته شد.

- بنگاه اجتماعی تولید کننده محصول یا ارائه‌دهنده خدمات اجتماعی

- بنگاه اجتماعی با کارکنان حاشیه ­ای

- بنگاه اجتماعی فعال در منطقه جغرافیایی خاص

- بنگاه اجتماعی با فناوری و روش تولید اجتماعی

- بنگاه اجتماعی با مدل کسب و کار اجتماعی

- بنگاه اجتماعی با مالکیت اجتماعی

بر مبنای نتایج به دست آمده، در فاز سوم گرایش‌های مختلف تعاونی به لحاظ سازگاری با مدل بنگاه اجتماعی بررسی شدند که در نهایت سه گرایش مرزنشینان، فراگیر ملی و دهیاری‌ها به عنوان گرایش‌هایی که سازگاری بیشتری با بنگاه اجتماعی دارند و امکان به وجود آمدن چنین بنگاه‌هایی در آن بیشتر است شناسایی شدند. پس از آن و بر اساس داده‌های موجود، عملکرد این سه گرایش ارزیابی شدند و 10 درصد از تعاونی‌های فعال معرفی گشتند. در ادامه 5 تعاونی کشور که با مدل بنگاه اجتماعی سازگاری دارند موردکاوی شدند. تعاونی مرزنشینان بخش کوهسار شهرستان سلماس، تعاونی دهیاری‌های بخش زالیان شهرستان شازند و تعاونی فراگیر ملی توانمندسازی سیوستان شهرستان زابل از گرایش‌های سازگار انتخاب شدند. تعاونی چندمنظوره معلولین ایران فتح جم در تهران و تعاونی زنان صدف لب سیاه قشم نیز به عنوان دیگر تعاونی‌های منطبق با الگوی بنگاه اجتماعی مطالعه شدند.

در فاز چهارم به عنوان جمع‌بندی پروژه، ابتدا برنامه آموزش جهت رشد تعاونی‌های سازگار با مدل بنگاه اجتماعی طراحی شد، پس از آن برنامه ترویج مفاهیم بنگاه اجتماعی در بستر تعاون تدوین گشت و در انتها، بسته سیاستی متناسب با شرایط کشور برای حمایت از بنگاه‌های اجتماعی در بستر تعاون آماده گردید.

در گزارش‌های بعدی درباره نتایج هر بخش توضیحات بیشتری ارائه خواهد شد.

---

[1] LifeGate

[2] Big Issue

[3] Woojoo

[4] Grameen Danone

[5] Aravind