نوآوری اجتماعی برای کنترل آلودگی در چین

بسم الله الرحمن الرحیم

همه ی ما اخبار آلودگی شهرهای بزرگ، مخصوصا شهر تهران را پیاپی می شنویم، هوایی که به شدت آلوده است و نفس کشیدن را برای ساکنین این شهرها، با سختی و ضررهای بسیار، همراه کرده است.

متاسفانه کشور ما، ایران در رتبه بندی کشورهای جهان بر اساس بیشرین میزان آلودگی هوا، رتبه هشتم را داراست اگر به معضل آلودگی هوا، دیگر مشکلات زیست محیطی نظیر آلودگی آب ها، تخریب مراتع و جنگل ها، فاضلاب های صنعتی و ... را نیز اضافه کنیم، متوجه می شویم اوضاع محیط زیستی کشور اصلا شرایط مناسب ندارد. این مطلب قصد ندارد صرفا مشکلات زیست محیطی را بیان کند بلکه هدف اصلی نگارش آن، ارائه یک نمونه نوآوری اجتماعی در چین برای مقابله با مشکل آلودگی هواست.

این نوآوری اجتماعی، موسسه امور عمومی و زیست محیطی IPE(Institute for Public and Environmental Affairs) نام دارد موسسه ای که برای مقابله با مشکل آلودگی در چین، اقدامی نوآورانه انجام داد.

IPE با جلب مشارکت مردم و با اهرم قرار دادن فشارهای عمومی، تلاش می کند آلودگی های مختلف زیست محیطی را کنترل کند. این موسسه میزان آلودگی مناطق مختلف را بر روی نقشه هایی موسوم به نقشه های آلودگی، نمایش می دهد همچنین با فراهم آوردن پایگاهی ارزشمند از میزان آلایندگی صنایع مختلف در چین و آگاه کردن مردم، تقاضای مردم برای کنترل آلودگی صنایع را اهرمی برای فشار بر صنایع آلاینده قرار می دهد؛ همچنین با اهمیت یافتن پایبندی به مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR) در سال های اخیر، شرکت های چندملیتی که قصد دارند بخشی از زنجیره تامین خود را به کارخانه های چینی برونسپاری کنند به دلیل تقاضای مشتریانشان، چاره ای ندارند جز آنکه مسئولانه رفتار کنند و از همکاری با کارخانه های آلاینده اجتناب کنند. اهرم قرار دادن فشارهای اجتماعی-اقتصادی، راهکاری مناسب برای کاهش میزان آلایندگی صنایع مختلف آلاینده در چین بوده است. شاید بتوان مانند این اقدام را در کشورهای دیگر نیز انجام داد و با معرفی صنایع آلاینده به مردم، آگاهی آنها را افزایش داد؛ طبیعتا مردم از محصولات و خدمات صنایعی استفاده می کنند که میزان آلایندگی کمتری داشته باشند و کاهش تقاضا برای محصولات و خدمات صنایع و کارخانه های آلاینده، اهرم قوی ای برای کنترل و کاهش میزان آلایندگی آنهاست.

 

 

واسطه گری منصفانه

بسم الله الرحمن الرحیم

---

 در سمینار آموزشی کارآفرینی اجتماعی و کسب و کار اجتماعی که مورخ 17 دی در پژوهشکده سیاست گذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه شریف برگزار شد و جزئیات آن در لینک زیر موجود می باشد در قسمتی که در مورد نمونه های کارآفرینی اجتماعی صحبت شد، در بحث واسطه گری بازار، عبارت واسطه های سودجو استفاده شد که یقینا منظور همه ی واسطه های فعال در بازار نیستند و اساسا بازارهای دنیا بدون وجود واسطه ها نمی توانند فعالیت کنند ولی یقینا همه ما نمونه هایی سراغ داریم که درآمد اصلی تولید یک محصول از قبیل محصولات هنری، محصولات کشاورزی و ... نصیب تولید کننده آنها نمی شود بلکه واسطه هایی که نقش فراهم کردن بازار را دارند بخش قابل توجه سود را برداشت می کنند. در مقابل این واسطه های سودجو که بی انصافی آنها موجب شده است تولید کردن برای برخی تولید کننده ها صرفه اقتصادی نداشته باشد و دست از کار کردن بکشند افرادی هستند که این نقش واسطه گری را با رعایت انصاف انجام می دهند؛ شاید انتخاب نام " واسطه های منصف " برای آنها مناسب باشد؛ واسطه ها در بازار لازم هستند و خدمات ارزشمندی ارائه می کنند. به امید روزی که همه این واسطه ها منصف باشند.

همچنین در بخشی از صحبت های بنده ممکن است برداشت اشتباهی صورت گرفته باشد. با مقایسه مفاهیم کارآفرینی و کارآفرینی اجتماعی به هیچ وجه قصد تقبیح کارآفرینی را نداریم بلکه معتقدیم کارآفرینی اجتماعی راهی موثر برای توسعه پایدار است و می تواند بسیاری از مشکلات بزرگ اجتماعی را با اتخاذ رویکردهای نوآورانه برطرف کند.

معتقدم که اتخاذ رویکردهای نوآورانه برای حل مسائل اجتماعی یا به عبارتی کارآفرینی اجتماعی بسیار ارزشمند است در عین حال کارآفرینی را ابدا تقبیح نمی کنم بلکه با تعریف عموم از کارآفرینی به معنای ایجاد کسب و کار، در شرایط فعلی و نرخ بالای بیکاری، کارآفرینی را بسیار ارزشمند می دانم.

دیوار گرسنگی برگرفته از دیوار مهربانی

به نام خدا

مدتی است که یک اقدام نوآورانه اجتماعی در کشور به نام " دیوار مهربانی " در حال گسترش است. استقبال هم وطنان در جای جای ایران از این اقدام اجتماعی نوآورانه به اندازه گسترده بوده است که توجه بسیاری از رسانه های بزرگ بین المللی را به خود جلب کرده است. گزارش های زیادی در مورد این اقدام در اینترنت منتشر شده است؛ کافیست عبارت " دیوار مهربانی " را جست و جو کنید تا صدها تصویر از این اقدام نوع دوستانه در شهرهای مختلف ایران را مشاهده نمایید. برخی اخبار از آغاز این اقدام در مشهد خبر داده است، خیلی مهم نیست این اقدام زیبا از کجا آغاز شده است آنچه اهمیت دارد استقبال مردم کشورمان از این ایده نوآورانه برای کمک به نیازمندان است.

عبارتی ساده که بر اکثر این دیوارها نقش بسته است " نیاز نداری بذار، نیاز داری بردار " افراد را ترغیب می کند لوازمی که قابل استفاده هستند ولی به آن نیاز ندارند را برای استفاده افراد نیازمند به آویزهای این دیوارها، آویزان کنند.

معمولا مردم لباس هایی را که نیاز ندارند آویزان می کنند تا نیازمندان فصل سرد سال را با سختی کمتری پشت سر گذارند. هر چند این اقدام بسیار زیبا و تحسین برانگیز است ولی هم وطنان عزیز ما باید در اهدا کردن وسایلی که به آنها نیاز ندارند ملاحظاتی را رعایت فرمایند.

نوآوری اجتماعی برای آنکه منشا تغییرات اجتماعی بزرگ شود لازم نیست ایده ای خارق العاده داشته باشد بلکه بسیاری از اقدامات نوآوانه اجتماعی در دنیا با یک ایده بسیار ساده آغاز شدند و موجی بزرگ از تغییرات اجتماعی ایجاد کردند.

پژوهشکده سیاست گذاری نیز از موج این اقدام بی نصیب نبود؛ یکی از همکاران ما دیواری به نام " دیوار گرسنگی " ایجاد کرد و با آویزان کردن تعدادی کیوی روی دیوار نوشت " نمیخوری بذار، می خوری بردار " 

سیمنار آموزشی کارآفرینی اجتماعی و کسب و کار اجتماعی

بسم الله الرحمن الرحیم

پنج شنبه هفته قبل مورخ 17 دی، سمیناری آموزشی در مورد کارآفرینی اجتماعی و کسب و کار اجتماعی با حمایت معاونت فرهنگی و امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان استان تهران و به میزبانی گروه نوآوری و کسب و کار اجتماعیِ پژوهشکده سیاست گذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف در محل پژوهشکده سیاست گذاری برگزار شد.

شرکت کنندگان در سمینار آموزشی شامل اعضای برخی سازمان های مردم نهاد، دانشجویان و تعدادی از صاحبان کسب و کارها بودند.

این سمینار آموزشی به مدت زمان تقریبی چهار ساعت به صورت مشارکتی توسط آقایان طهماسبی، عنبرستانی و طبیب زاده در پنج بخش زیر برگزار شد:

1.       ارائه یک نمونه داخلی و یک نمونه بین المللی از کسب و کارهای اجتماعی :در این بخش از برنامه کلیاتی در مورد  دو کسب و کار اجتماعی، گرامین دنن و تعاونی نوید نور ارائه شد.

2.       مفاهیم نظری کارآفرینی اجتماعی، بنگاه اجتماعی و کسب و کار اجتماعی: در این بخش از سمینار، مفاهیم نظری کارآفرینی اجتماعی، بنگاه اجتماعی، کسب و کار اجتماعی، اصول کسب و کار اجتماعی، تفاوت کسب و کار اجتماعی با سازمان های خیریه و سازمان های تجاری و ... ارائه شد.

3.       ارائه تفصیلی بانک قرض الحسنه رسالت و گرامین دنن: در این بخش از برنامه کسب و کارهای اجتماعی بانک قرض الحسنه رسالت و گرامین دنن با جزئیات ارائه شد.

4.       ارائه چندین نمونه از کارآفرینی اجتماعی و بنگاه اجتماعی در ایران و دیگر کشورهای جهان: در این بخش 19 نمونه ایرانی و خارجی از کارآفرینی اجتماعی و بنگاه اجتماعی ارائه شد.

5.       جمع بندی مطالب ارائه شده و ارائه چند نکته در مورد کارآفرینی اجتماعی و کسب و کار اجتماعی: حسن ختام سمینار آموزشی، جمع بندی و ارائه نکاتی در مورد کارآفرینی اجتماعی و کسب و کار اجتماعی و تصورات اشتباه در مورد فعالیت و بنگاه اجتماعی بود.

در پایان کتاب کسب و کار اجتماعی نوشته محمد یونس برنده جایزه صلح نوبل (محمد یونس مفهوم کسب و کار اجتماعی را معرفی کرده است) که توسط دوستان خوب ما آقایان حسین عنبرستانی و سید وحید رضوی در گروه نوآوری و کسب و کار اجتماعی ترجمه شده است؛ معرفی شد. توضیحات بیشتر در مورد این کتاب را می توانید در این لینک مشاهده نمایید.

خوشبختانه استقبال از این سمینار آموزشی بسیار خوب بود بعلاوه بازخوردهایی که از شرکت کنندگان محترم دریافت کردیم بسیار خوب بود که ما را برای ادامه این برنامه ها بیش از پیش ترغیب می کند.

ارزش آفرینی اجتماعی و برطرف کردن مشکلات اجتماعی

بسم الله الرحمن الرحیم

لزوم تفکیک میان ارزش آفرینی اجتماعی و برطرف کردن مشکلات اجتماعی مرا به نوشتن این مطلب ترغیب کرد. در برخی تعاریف ارائه شده از کارآفرینی اجتماعی به لزوم خلق ارزش برای جامعه اشاره شده است که با برطرف کردن مشکلات اجتماعی متفاوت است. کارآفرینی اجتماعی، نوعی از کارآفرینی است که از طریق حل مشکلات اجتماعی، ارزش آفرینی می کند. هر چند در مورد تعریف کارآفرینی و به تبع آن، تعریف کارآفرینی اجتماعی در ادبیات علمی دنیا اتفاق نظر وجود ندارد. خروجی کارآفرینی محصول یا خدمتی برای تمام یا بخشی از جامعه خواهد بود.

محصول تولید شده یا خدمت ارائه شده که خروجی فرآیندهای کارآفرینانه است تنها زمانی موفق خواهد بود که برای مشتریان مورد هدف، ارزش ایجاد کند یعنی مزایای حاصل از آن محصول یا خدمت بیش از هزینه ای باشد که برای آن پرداخت می کنند بنابراین خلق ارزش برای جامعه ای که هدف فرآیندهای کارآفرینانه هستند اولین اصل موفقیت در کارآفرینی است؛ ولی این خلق ارزش الزاما در راستای برطرف کردن مشکلات اجتماعی نظیر: فقر، بیکاری، اعتیاد، آلودگی هوا، عدم دسترسی به آب آشامیدنی، معضلات فرهنگی، انحرافات اخلاقی و ... نیست؛ به عنوان مثال تولید نوشیدنی X ممکن است هیچ یک از مشکلات حاد اجتماعی موجود را برطرف نکند ولی چون برای جامعه مورد هدف خود، ارزش ایجاد می کند، به خوبی فروش می رود.

بنابراین باید میان این دو مفهوم " ارزش آفرینی اجتماعی " و " برطرف کردن مشکلات اجتماعی " تفاوت قائل شویم. به نظر می رسد برطرف کردن مشکلات اجتماعی، خلق ارزش اجتماعی را درون خود دارد در حالیکه برعکس آن صادق نیست و الزاما هر خلق ارزش اجتماعی در راستای برطرف کردن مشکلات اجتماعی نیست.

یک نمونه کارآفرینی اجتماعی

بسم الله الرحمن الرحیم

در یکی از سخنرانی های سال 2009 تِد (TED) ایده ای مطرح شد که یک نوآوری اجتماعی محسوب می شود. نام محصول، محافظ زندگی (Life Saver) است. مایکل ریچارد (Michael Pritchard)، سخنران این برنامه که مبدع این سیستم است در مورد انگیزه اصلی و برخی جزئیات فنی اختراع خود صحبت می‌کند. او بیان می‌کند که سونامی سال 2004 در آسیا، موجب شد مردم آسیب دیده، چند هفته به آب آشامیدنی سالم دسترسی نداشته باشند. پس از چند ماه که طوفان کاترینا، آمریکا را در نوردید برای او جالب بود که مردم آسیب‌دیده، حتی در یک کشور توسعه یافته برای چند روز به آب آشامیدنی سالم، دسترسی نداشتند. این موضوع بعلاوه بیماری‌های ناشی از عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم و مرگ بیش از 2 میلیون کودک در سال به علت مصرف آب ناسالم، انگیزه‌های اصلی او برای این اقدام نوآورانه اجتماعی بوده است. او مدعی است که بطری‌های تولید شده توسط او تمامی ویروس‌ها و باکتری‌ها را فیلتر می‌کند؛ مهم نیست که آب ورودی به این دستگاه چقدر آلوده باشد، آب خروجی از آن کاملا بهداشتی است.

 این نوآوری در راستای بر طرف کردن یکی از مشکلات اساسی دنیا به ویژه در کشورهای فقیر، را می‌توان مصداق یک نوآوری اجتماعی دانست. فیلم تِد این سخنرانی به همراه زیرنویس فارسی در این لینک قابل مشاهده است.

لازم به ذکر است که ابتدا این مطلب را تحت عنوان " یک نمونه نوآوری اجتماعی " منتشر شده بود که با تذکر دقیق یکی از دوستان، در مورد تعریف نوآوری اجتماعی، تحقیقات بیشتری انجام شد. نتیجه این تحقیقات نشان می دهد که طبق برخی از تعاریف، این اقدام نوآورانه که در راستای برطرف کردن مشکلات اجتماعی انجام شده است گرچه کارآفرینی اجتماعی محسوب می شود، نمی توان آن را نوآوری اجتماعی به حساب آورد.

البته لازم به ذکر است که ادبیات نوآوری اجتماعی، گسترده است و طبق برخی از تعاریف می توان این اقدام را نوآوری اجتماعی به حساب آورد.

در مطالب آینده به ذکر تعاریف مختلف نوآوری اجتماعی پرداخته خواهد شد.

سفری خاطره انگیز به ده چناشک

بسم الله الرحمن الرحیم

اواخر مرداد سال جاری به همراه جمعی از دوستان، به روستای ده چناشک‌، یکی از روستاهای سرسبز و زیبای شهرستان مینودشت، واقع در استان گلستان، سفر کردیم تا با فعالیت‌های یکی از گروه‌های فعال، در حوزه توسعه محلی از نزدیک آشنا شویم در این مطلب قصد دارم خاطرات خوش آن سفر را به روایت تصویر، ارائه کنم.

زمین‌هایی که روزی کاملا سبز بوده است و امروز اینچنین...

استقبال گرم روستاییان و صبحانه خوشمزه ای که تدارک دیده بودند.

جنگل‌های زیبا و سرسبز باقی مانده

تراکتورسواری تا بالای کوه

آتش بالای کوه، چای و دم نوش به لیموی آتشی

نمایشگاه بخشی از تولیدات روستاییان شامل، گلیم نمدی، کیف، سفره قند، به لیمو و ...

صبح زیبا و مه‌آلود ده چناشک

و خاطرات خوش دیگر...

دو دیدگاه در مورد کارآفرینی اجتماعی

بسم الله الرحمن الرحیم

در ادامه مطلب قبل در مورد کارآفرینی اجتماعی، در این مطلب، دو دیدگاه در مورد کارآفرینی اجتماعی، ارائه می‌گردد. البته تعاریف دیگری نیز در مورد کارآفرینی اجتماعی وجود دارد که در مطالب بعدی آورده خواهد شد.

یک دیدگاه در مورد کارآفرینی اجتماعی، مکتب " بنگاه اجتماعی " است. در این دیدگاه، استفاده از کسب و کار (تجارت) به عنوان ابزاری برای پایداری تحقق ماموریت اجتماعی، الزامی است. خیریه‌هایی که فعالیت اجتماعی انجام می‌دهند با این دیدگاه کارآفرینی اجتماعی محسوب نمی‌شوند مگر آنکه در فعالیت‌های خود به کسب درآمد بپردازند. دیدگاه دوم به کارآفرینی اجتماعی، مکتب " نوآوری اجتماعی " است. در این دیدگاه، نوآوری و توسعه روش‌های جدید و بهتر برای برطرف کردن مشکلات اجتماعی، لازمه کارآفرینی اجتماعی است. در این مکتب، جمله‌ای از بیل درایتون (Bill Drayton) بنیانگذار آشوکا (Ashoka) معروف است که می‌گوید: " نوآوری، لازمه کارآفرینی اجتماعی است نه درآمدزایی ". در این مکتب یک خیریه که از طریق هدایا و کمک‌های مردمی، تامین مالی می‌شود در صورتیکه برای حل بهتر مشکلات اجتماعی، نوآورانه عمل بکند کارآفرین اجتماعی، محسوب می‌شود ولی یک سازمان که از طریق ابزارهای تجاری، مشکلات اجتماعی را برطرف می‌کند اگر نوآور نباشد، کارآفرین اجتماعی، محسوب نمی‌شود. گرچه این دو دیدگاه با یکدیگر تفاوت دارند ولی برطرف کردن مشکلات اجتماعی وجه اشتراک این دو دیدگاه و همه‌ی تعاریف ارائه شده از کارآفرینی اجتماعی است. 

کارآفرینی اجتماعی

بسم الله الرحمن الرحیم

 ‌کارآفرینی اجتماعی چیست؟

" کارآفرینی اجتماعی " ترجمه واژه Social Entrepreneurship است که نخستین بار بین سال‌های 1970 و 1980 مورد استفاده قرار گرفت ولی تا به امروز در مورد تعریف، حدود و مرزهای این واژه در ادبیات علمی دنیا، اتفاق نظر حاصل نشده است؛ یک تعریف از کارآفرینی اجتماعی، بر لزوم درآمدزاییِ فعالیت اجتماعی متمرکز است، تعریف دیگر بر بُعد نوآوری آن تاکید می‌کند و تعاریف دیگر جنبه‌های خاصی را مهم‌تر می‌دانند؛ اما وجه اشتراک همه تعاریف، لزوم اقدام در راستای برطرف کردن مشکلات اجتماعی است. در مجموع می‌توان " کارآفرینی اجتماعی"  را فرآیندهایی نوآورانه در راستای برطرف کردن مشکلات اجتماعی دانست. با این تعریف سازمان‌های خیریه‌ که مشکلات اجتماعی را به شیوه‌های نوآورانه برطرف می‌کنند، کارآفرین اجتماعی هستند، همچنین یک سازمان تجاری که هدف اصلی آن برطرف کردن مشکلات اجتماعی است ولی برای پایداری مالی خود، تجارت می‌کند اگر فعالیت هایش نوآورانه باشد، کارآفرینی اجتماعی محسوب می‌شود.

 واژه " اجتماعی " چگونه " کارآفرینی اجتماعی " را از " کارآفرینی رایج " متمایز می‌کند؟ مهم‌ترین تفاوت " کارآفرینی اجتماعی " و " کارآفرینی رایج " در هدف آنهاست. بسیاری معتقدند " کارآفرینی رایج " با هدف اصلی کسب منفعت شخصی( یا برای گروهی محدود ) شکل می‌گیرد در حالیکه " کارآفرینی اجتماعی " با هدف اصلی برطرف کردن مشکلات حادّ اجتماعی، ایجاد می‌شود.