من اگر بنشینم، تو اگر بنشینی، چه کسی برخیزد؟
کارافرینی اجتماعی به عنوان راهکاری برای پاسخ به دغدغه اجتماعی و فقرزدایی، امروزه در ایران بسیار شناخته شده است و مورد توجه و پسند بخش زیادی از جامعه تحصیل کرده ایرانی قرار گرفته است. این موضوع به دلیل جذابیت و جدید بودن، طرفداران زیادی پیدا کرده و برای کسانی که از آن دم می زنند اعتبار اجتماعی بالایی نیز ایجاد می کند. کتاب ها، سخنرانی ها، پایان نامه ها، سمینارها و ... که طی سال های اخیر در ایران به این زمینه پرداخته است موید این ادعا است. حتی کار به جایی رسیده است که کاسبی هایی هم در این حوزه راه افتاده و عده ای با فعالیت در این حوزه برای خود راه کسب نان و نوایی هم پیدا کرده اند.
اما کارافرینی اجتماعی چیست؟ کارآفرین اجتماعی فرد یا سازمانی است که یک مشکل اجتماعی را تشخیص می دهد و از مفاهیم کارآفرینی برای سازماندهی، ایجاد، و مدیریت سرمایه برای ایجاد تغییر استفاده می کند. در حالیکه کارآفرینان تجاری معمولاً به بررسی بازدهی و سود بازگشتی می پردازند، کارآفرینان اجتماعی معمولاً گروه ها و سازمان های غیرانتفاعی ایجاد می کنند. کارآفرین اجتماعی به حل مشکلی می پردازد که واقعاً مشکل جامعه است و برای حل آن تقاضایی وجود دارد. قرار است برای حل مشکل محصولی تولید شود که این محصول می تواند خدمات اجتماعی باشد و یا یک محصول تولیدی که نیازی پاسخ داده نشده را از جامعه بر طرف می کند.
اما این تعریف ادعایم را در مورد گسترش کارافرینی اجتماعی در ایران زیر سوال می برد. اگر واقعا کارافرینی اجتماعی امری مورد تایید و پر طرفدار در ایران است پس چرا دور و برمان نمونه های زیادی از کارافرینی اجتماعی و اثراتش در حل مسائل اجتماعی نمی بینیم؟ یا اینکه ترویج مفاهیم نظری کارافرینی اجتماعی توانسته است در عمل هم کارافرینان اجتماعی ایجاد کند؟ کارافرینان اجتماعی فعال در کشور چقدر با شناخت این نظریات و تحت تاثیر آن شروع به کار کرده اند؟ و یا این سوال که کسانی که خود را طرفدار این نظریات می دانند چقدر تلاش کرده اند در عمل کارافرین اجتماعی باشند؟
من شخصا جواب امیدوار کننده ای برای سوالات بالا ندارم! در مورد من اینگونه است که در حلقه افراد دوروبرم بسیار هستند افرادی که در نقش طرفدار کارافرینی های اجتماعی برای پاسخ به نیازهای جامعه هستند ولی انگشت شمارند کسانی که قدمی برداشته اند برای حل این مسائل اجتماعی.
فضای موجود در زمینه بحث و طرح کارافرینی اجتماعی و بی عملی در این زمینه، لزوما به معنی انجام کارهای نظری قوی در حوزه کارافرینی اجتماعی نیز نبوده است. این نکته نقش ما را به عنوان یک مرکز پژوهشی برای فعالیت در بهبود شناخت از کارافرینی اجتماعی نشان می دهد. اما به نظر می رسد دور بودن از حوزه عمل ممکن است ما را هم تبدیل به افرادی کند که در این زمینه ها به مباحث صرفا جذاب و سرگرم کننده می پردازند. و این به معنی فراموش کردن این نکته است که کارافرینی اجتماعی ایجاد شده است برای حل مسائل اجتماعی!
اما منشا این بی عملی در زمینه کارافرینی اجتماعی در بین جامعه تحصیل کرده کشور چیست؟ من فکر می کنم بی عملی و عدم آرمانگرایی یا شاید هم به قول برخی واقع بین شدن جامعه پاسخ نسل ما به نسل پدرانمان باشد. نسلی که برای آنکه خودش را از مردم جدا نکند به سخت ترین کارها در روستا و دورافتاده ترین مناطق کشور می پرداخت. کم می خورد و زیاد کار می کرد، برای آنکه آرمان درست کردن جهان داشت! اما پاسخ نسل ما تبدیل شده است به نشستن پشت لب تاپ و نهایتا شرکت در فلان جلسه و سمینار و ... . بیشترمان بدون اینکه بدانیم فقر چیست یا روستا چطور جایی است و حاضر بوده باشیم شبانه روزی را در روستا گذرانده باشیم، خودمان را فرشتگان نجات روستاها و مناطق توسعه نیافته میدانیم و ادعای دانستن راه رسیدن به توسعه می کنیم.
امروز بخش بزرگی از جامعه مدنی ما برای پاسخ به دغدغه های اجتماعی درونیش، خودش را با کف و سوت در جلسه و سخنرانی های با موضوعات مشابه و یا پست و لایک و کامنت در فلان سایت و وبلاگ مرتبط یا گروه تلگرام راضی کرده است. اما چه بخشی از مسائل اجتماعی کشور با این نقشی که امروز ما بر عهده گرفته ایم حل شده است؟ به نظر می رسد جامعه مدنی ما نمی خواهد دستانش را با کار عملی کثیف کند و راضی کردن خودش با چنین نقش هایی برایش کافی است.
در این صورت باید بپذیریم امروز نسل پدرانمان درگیر و دار مسائل زندگیشان کلاه خود را سفت گرفته اند که باد آن را نبرد و نسل خودمان هم حس مسئولیت پذیری اجتماعیاش را –که اگر داشته باشیم- با کف و سوت و لایک و ... راضی نگه داشته است. با این توصیف، باید پرسید چه کسی قرار است برخیزد؟
