مدرسه توسعه پایدار

به یاری خدا، برنامه جدیدی را در پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف آغاز کرده ایم با عنوان «مدرسه توسعه پایدار»؛ اولین دوره این مدرسه با عنوان «مدرسه زمستانی توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمان ها» از 23 بهمن تا 14 اسفند در دانشگاه شریف برگزار می شود. توضیحات کامل و مفصلی در وبسایت مدرسه به آدرس sdschool.ir ارائه شده است.

مدرسه توسعه پایدار قصد دارد تا بخشی از خلاء دانشی مورد نیاز در حوزه های توسعه پایدار و CSR را برای علاقه مندان این حوزه پر نماید. فرقی نمی کند از بخش دولتی، خصوصی، مردم نهاد یا فعالین اجتماعی. همه می توانند در مدرسه توسعه پایدار جای خود را پیدا کنند و اصولا یکی از نقاط قوت این مدرسه نیز همین فضای متنوع و بین رشته ای آن است.

می توانیم به جرات بگویم که مدرسه توسعه پایدار شریف، یک تجربه جدید و متفاوت در آموزش توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانها در ایران است و به ویژه با تاکید بر مثال های وطنی و گریز از فضای صرفا ترجمه و کپی برداری، می توانیم مدعی شویم به این جامعیت، سرفصلهایی در هیچ کدام از سمینارهای آموزشی مشابه در کشور ارائه نشده است. 

از ویژگی های منحصربفرد مدرسه توسعه پایدار شریف، ارتباط تنگاتنگ محتوای ارائه شده در آن، با سوابق مشاوره ای و پژوهشی مدرس و تسهیل گران در داخل کشور و نیز بهره گیری از تجارب بین المللی در حوزه آموزش توسعه پایدار در جهت ارائه محتوایی اثربخش است؛ به شکلی که سعی شده در این دوره فشرده، مخاطبین بتوانند ره توشه ای کاربردی برای فعالیت در حوزه توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمان ها کسب کنند. 

توضیحات تکمیلی را در وبسایت مدرسه یا کانال تلگرامی ان می توانید مشاهده کنید.

ثبت نام مدرسه زمستانی به پایان رسیده؛ اما مدرسه بهاره به زودی معرفی و ثبت نام آن، آغاز خواهد شد.

همه با هم، برای محرومیت زدایی؟

سیره پیامبر اسلام (ص) اهمیت توجه به محرومان را تایید می‌کند و یکی از دلایل نفوذ کلام پیامبر (ص) در صدر اسلام همین موضوع بوده است. در نهج البلاغه فرازهای بسیاری به این امر اختصاص دارد و شیوه خلافت امیرالمومنین (ع) و خدمت به ضعفا بر کسی پوشیده نیست. اسلام شدیدا بر محرومیت زدایی تاکید دارد و مراجع تقلید، سهم زیادی از وجوه شرعی را به همین امر اختصاص می‌دهند. توجه به مستضعفان، محرومیت زدایی و رفع فقر همواره از دغدغه‌های مسئولان کشور بوده و از همان ابتدا به عنوان یکی از مهم‌ترین اهداف انقلاب برشمرده شده است. در همین راستا نهادهای وابسته به حکومت یا مستقل زیادی هم تشکیل شده‌اند و بعضا با سرمایه‌های بسیار بالا، به دنبال محرومیت زدایی هستند. با این همه، آیا انقلاب به هدف خود رسیده است؟ آیا فقر در کشور ریشه کن شده است؟ بدیهی است که دست یابی به چنین اهداف بزرگی زمان زیادی می‌برد و شاید هیچ گاه نتوان به آن رسید. حال سوال این جا است که آیا مسیر حرکت خود را به درستی انتخاب کرده‌ایم؟ آیا توانایی جلوگیری از رشد محرومیت را داریم؟ آیا درصد افراد فقیر در حال کاهش است؟ متاسفانه نمی‌توان پاسخ دقیقی به این سوالات داد. سال‌ها است که همه از محرومیت زدایی سخن می‌گویند و مسئولان ادعا دارند که تمام تلاش خود را برای آن به کار بسته‌اند. اما تا به حال کسی این مفهوم را تشریح نکرده است. کسی نحوه مقابله با فقر را بیان ننموده است. اصلا محروم کیست؟ آیا محرومیت‌زدایی یک وظیفه همگانی است؟ آیا ریشه کن کردن فقر ممکن است؟ چند ده سال طول خواهد کشید؟ اصلا آیا چنین فعالیت‌هایی در توان دولت ما هست؟ می‌توان چنین انتظاری از آن داشت؟ نقش مردم در این میان چیست؟ و دیگر سوال‌های بسیاری که در این زمینه وجود دارد اما متخصصان و مسئولان امر، به آن بی‌توجهی کرده‌اند و تنها درگیر اجرائیات و انجام پروژه‌های محرومیت زدایی شده‌اند. اگرچه مردم و مسئولان به خوبی اهمیت توجه به محرومان و مبارزه با فقر را درک کرده‌اند اما به نظر می‌رسد آشنایی کافی با ساز و کار آن وجود ندارد و راه‌حل‌های کاربردی هنوز شناسایی نشده‌اند. هر کس احساس وظیفه نموده و به نوبه خود سعی کرده است تا سهمی ولو اندک در این امر داشته باشد. اما بر خلاف انتظار، همین فعالیت‌های از هم جدا، غیر علمی و واگرا بعضا نه تنها به محرومیت زدایی کمکی نمی‌کند، بلکه می‌تواند به گسترش آن دامن بزند و ارائه راه حل برای آن را پیچیده‌تر نماید.

کارگاه های آموزشی توسعه پایدار در گلباف

یکی از اقداماتی که از طرف پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف و با حمایت خانه توسعه گلباف در پروژه توسعه منطفه ای گلباف در دستور کار داریم، کمک به ایجاد ذهنیت توسعه پایداری در میان فعالین منطقه و در عین حال نزدیک کردن اذهان ذی نفعان کلیدی منطقه نسبت به مسائل منطفه خود با عینک «توسعه پایدار و همه جانبه» است.

در این مسیر تاکنون کارگاه های آموزشی زیادی برای فعالین و جوانان منطفه برگزار کرده ایم و سعی کرده ایم که نگرش توسعه همه جانبه، یعنی مهم بودن همه ابعاد توسعه در کنار هم و نه فقط اشتغال زایی یا توسعه اقتصادی را به مخاطبان منتقل کنیم. در حقیقت به باور ما، مسیر توسعه منطقه ای، از مسیر توسعه پایدار یا توسعه همه جانبه می گذرد و برای تحول منطفه ای که دچار رکود حتی اقتصادی شده، شما نمی توانید ریشه های اجتماعی و غیراقتصادی به وجود آورنده و تداوم دهنده وضع موجود را نادیده بگیرید. برای مثال در همین گلباف، مشخصا بعد از جلو رفتن پروژه شناخت منطقه، این واقعیت مهم ظهور پیدا کرد که علت مهاجرت مردم از گلباف فقط اقتصادی نیست و عواملی مانند زیرساخت های آموزشی و بهداشتی و حتی سیر تاریخی تحولات دو دهه گذشته منطقه، اگر نه بیشتر، کم و بیش به همان اندازه در به وجود آمدن وضعیت موجود ایفای نقش می کنند.

یکی از کارگاه های خوبی که در این مسیر برگزار کردیم ماه پیش برگزار شد و آن کارگاه «شناخت مشارکتی مسائل توسعه پایدار» بود. در این کارگاه، تعدادی از جوانان فعال و علاقه مند منطقه را گرد هم جمع کردیم و ابتدا مبانی کار پژوهشی جهت شناخت مشارکتی مسائل توسعه پایدار را برایشان ارائه کردیم. سپس آنها را به تیم هایی تقسیم کردیم و طی دو روز وقت دادیم که در شهر بگردند و با صحبت با ذی نفعان مختلف، پاسخ برخی سوالات تمرینی را پیدا کنند. در واقع به نوعی کارآموزی فشرده. خوشبختانه بازخور خیلی خوبی از اشتیاق و همراهی جوانان گرفتیم و ما را دلگرم کرد که هدفی که داشتیم یعنی درگیر کردن خود جوانان منطفه در شناخت مشارکتی مسائل خودشان را تحقق ببخشیم. 

واقعیت این است که خیلی از شهرهای کوچک ما بوده اند که با تحولاتی توانسته اند در دهه های گذشته پا در مسیر رشد اقتصادی بگذارند، اما در این رهگذر خیلی از سرمایه های اجتماعی، معنوی و نیز دارایی های طبیعی و محیط زیستی خود را از دست داده اند. ما در توسعه پایدار منطقه ای به دنبال این هستیم که توسعه ای همه جانبه رخ دهد و این اشتباهات تکرار نشود. در واقع توسعه تک بعدی و یک جانبه برای ما مطلوب نبوده و نخواهد بود. چنین توسعه ای حتی اگر یک مسئله را حل کند(مثلا اشتغال و معیشت)، مسائل دیگری به وجود می آورد که از مسئله اول هم ممکن است بدتر و دشوارتر باشند.

آموزش معلمین برای کمک به توسعه پایدار و چند ملاحظه

در یکی از شهرهای کوچکی که در حال انجام کار توسعه منطقه ای هستیم، به این رهیافت رسیدیم که سرمایه گذاری برای تربیت نسل بعدی دانش آموزانی که متفاوت بیاندیشند و پر امیدتر، پرتلاش تر و خودباورتر از نسل فعلی باشند، کمک پایداری به آینده توسعه منطقه است. لذا برنامه های متنوعی برای حوزه آموزش و پرورش تعریف کردیم که در نوع خود جالب و متفاوت هستند و به این شکل شاید بشود گفت برای اولین بار در کشور و با هدف کمک به توسعه یک منطقه پیاده سازی می شوند.

در همین راستا، جمعی از معلمان دغدغه مند که دوست دارند به بهبود منطقه خودشان کمک کنند و البته این اطمینان نسبی را هم داریم که قصد مهاجرت تا 5 سال آینده را ندارند(یعنی حالا حالا ها در منطقه شان می مانند)، انتخاب کرده ایم و قرار است در یک سفر تفریحی-آموزشی ویژه، کمک کنیم که بینش های جدیدی در حوزه آموزش را بر اساس تجربه نهادهای منتخب آموزشی کشور ، کسب کنند.

جدای از هدف های خوب و ویژه این دوره آموزشی-تفریحی، اما در صحبت با همکاران به نکاتی رسیده ایم که دقت به آنها در طراحی این دوره خیلی اهمیت دارد. در واقع، چنین دوره هایی و چنین برنامه های مثبت و انگیزاننده ای، ممکن است که تاثیرات منفی ناخواسته ای هم داشته باشند که بر خلاف اهداف اولیه خود عمل کنند.

از جهت روشن شدن موضوع، دو نکته را در رابطه با همین برنامه ذکر می کنم:

اول اینکه بازدید مدارس خوب و پیشرو و خلاق تهران و بابلسر و سایر نقاط کشور، اگرچه حتما در باز شدن افق های دید این عزیزان می تواند موثر باشد؛ اما از سوی دیگر برای معلمان منطقه محروم، ممکن است سبب تقویت حس ناامیدی از طریق مقایسه امکانات و شرایط و محدودیت های خود با شرایط دیگر مدارس پیشرو شود و حتی برخی از این معلمان را به مهاجرت از منطقه خود در سالیان آینده ترغیب کند؛ برای کم رنگ کردن این پیامد، تصمیم گرفتیم که در این سفر تفریحی، قسمت تیره و سیاه تهران و شهرهای بزرگ را هم به ایشان نشان دهیم. لذا بازدید از چند مدرسه در مناطق مسئله دار و حاشیه ای تهران و مواجهه از نزدیک با چالش های ایشان را به برنامه اضافه کردیم.

چالش دوم این بود که نشان دادن این روشهای پیشرو و مدرن آموزشی به دلیل فاصله زیاد با شرایط ایشان در آن شهر کوچک، ممکن است این حس را ایجاد کند که نمی تواند سبب تغییر و تحول در منطقه فعالیت ایشان شود و لذا نهایتا بعد از بازگشت از سفر، «بی عملی» در رابطه با پیاده سازی افق های جدید کسب شده از این تور آموزشی اتفاق بیافتد. برای حل این مسئله نیز تصمیم گرفتیم جلسات توجیهی قبل، حین و بعد از سفر را جدی بگیریم و برنامه ویژه ای برایشان داشته باشیم. به طوری که در مقاطع مختلف زمانی این تور، بتوانیم با تشکیل جلسات هم اندیشی و مباحثه، دغدغه ها را با یکدیگر به اشتراک بگذاریم و بتوانیم همگرایی ذهنی و دلی در رابطه با راه های جدید ایجاد تحول در آموزش و پرورش آن منطقه محروم ایجاد کنیم.

سخن پایانی اینکه مداخله در امر توسعه به ویژه در مناطق کوچک که اثرات اقدامات می تواند زود دیده شود و نیز گسترده باشد، امری بسیار حساس است و باید با سنجش دقیق جوانب و پیش بینی پیامدهای ناخواسته آن صورت بگیرد.

یک کارگاه آموزشی خیلی خوب

از امروز میزبان آقای دکتر علیرضا فراهانی هستیم تا طی چند کارگاه نیم روزه(4 تا 6 جلسه در چند هفته پشت سر هم)، بخشی از دانش و تجربه خود در حوزه مداخله برای محرومیت زدایی را با ما به اشتراک بگذارند. آقای فراهانی در گذشته های دور یعنی در اوایل پیدایش پژوهشکده با آن همکاری خیلی نزدیکی داشتند و بعدا به طور تخصصی در بحث توسعه زنجیره ارزش ورود پیدا کردند و در بسیاری پروژه های مهم ملی نقش محوری داشته اند. در حال حاضر نیز با معاونت اشتغال وزارت کار، همکاری دارند.

امیدواریم که این جلسات کمک کند که ضمن اینکه فهم عمومی ما نسبت به مسئله توسعه محلی و منطقه ای افزایش پیدا کند، بتوانیم بر مبنای آموخته های آن(که بخش مهمی از آن در خلال مباحثات بین شرکت کنندگان رخ می دهد)، ابزارها و شیوه های مداخله خود را اصلاح کنیم، توسعه دهیم و تکامل ببخشیم.

توسعه محلی و مداخله برای بهبود و پیشرفت در مناطق حاشیه ای، محروم و یا مسئله دار، بدون تکیه بر دانش و تجربه بومی و درون زا، خواهد لنگید و تلاش ما در پژوهشکده این بوده و هست که بتوانیم حرفی متفاوت با مدل های مرسوم و کلیشه ای بین المللی داشته باشیم که واقعا برای حل مسائل خودمان و متناسب با اقتضائات و نیازهای واقعی توسعه پایدار خودمان، کار کند و ثمر بخش باشد.

جلسات هفتگی گروه نوآوری و کسب و کار اجتماعی

از اواخر سال 95 برنامه منظمی برای برگزاری جلسات هفتگی گروه نوآوری و کسب و کار اجتماعی با هدف بحث و همفکری در مورد موضوعات مرتبط با فعالیت‌های گروه پیش‌بینی شد. در دو هفته اخیر نیز با هدف تمرکز بر توسعه پایدار منطقه‌ای به عنوان محور فعالیت گروه، قرار بر انتخاب موضوعات جلسه حول این عنوان در نظر گرفته شد. توسعه پایدار حاصل توجه همزمان به موضوعات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است و از این بین موضوعات اقتصادی در جلسات آینده مورد بحث قرار خواهد گرفت.