رویکرد اجتماعی - اقتصادی به احیای دریاچه ارومیه

اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه برای افزایش تراز آب دریاچه ارومیه را می‌توان به دو بخش اقدامات سازه‌ای (با هدف اصلی افزایش آب ورودی به دریاچه) و اقدامات اجتماعی (با هدف کاهش پایدار مصرف آب در بخش کشاورزی) تقسیم کرد. در ارتباط با فعالیت‌هایی که ستاد احیای دریاچه ارومیه تاکنون در راستای کاهش پایدار مصرف آب در بخش کشاورزی، انجام داده است می‌توان به ابلاغ مصوبه کاهش سالانه ۸ درصد مصرف آب در بخش کشاورزی اشاره کرد؛ در این ابلاغیه از دستگاه‌های اجرایی خواسته شده است که در این راستا اقدام کنند.

تجربه دو سال گذشته نشان می‌دهد که در عمل، انتظارات ستاد احیا محقق نشده است. از طرفی بیشتر مصرف آب بخش کشاورزی حوضه آبریز دریاچه ارومیه از آب‌های زیرزمینی و چاه‌های مجاز و غیر‌مجازی است که در عمل کنترل چندانی از سوی دولت بر آنها وجود ندارد. از طرف دیگر توان دولت برای مواجهه با خواست و تمایلات جامعه برای مصرف آب بیشتر، ناچیز است و به همین علت در عمل نمی‌تواند به مواجهه با آن بپردازد. مضاف بر این موارد، دستگاه‌های دولتی نیز معمولا خواسته‌ها، تمایلات و منافعی متضاد با کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی دارند.

به همین جهت ستاد احیای دریاچه ارومیه با بازنگری در روش خود برای کاهش پایدار مصرف آب و با مشاوره‌های «پژوهشکده سیاست‌گذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف» روش‌هایی اجتماعی که با تعامل بیشتر جامعه و آشنایی با  خواسته‌ها و منافع آنها همراه است را انتخاب کرد. این رویکرد جدید برنامه اصلی “کمیته فرهنگی -  اجتماعی ستاد احیا” با مدیریت آقای دکتر روح‌الله حمیدی‌مطلق و پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه شریف است که در قالب پروژه‌های سیاست‌گذاری توسعه منطقه‌ای پایدار، در دو منطقه پایلوت و برنامه اشتغال و معیشت با رویکرد زنجیره ارزش انجام می‌شود. در این یادداشت به شرح فعالیت‌های ذیل این موضوع پرداخته می‌شود.

همکاری گروه نوآوری و کسب و کار اجتماعی با شرکت آرین ماهتاب گستر

اجرای مشترک فعالیت­ های اجتماعی پایدار

شرکت ماه‌تاب، یک شرکت ایرانی است که  از سال ۱۳۸۰ فعالیت خود را در زمینه تولید، توزیع و فروش انرژی الکتریکی در داخل و خارج از کشور آغاز نموده است. این شرکت هم‌اکنون مالک تمام یا بخشی از ۹ نیروگاه با قدرت تولیدی ۳۱۰۰ مگاوات برق می‌باشد. اما نکته مهم در مورد شرکت ماه‌تاب این است که همه‌ی فکر و ذکر صاحبان آن، سودآوری شخصی نیست. همانطور که یکی از 7 ارزش مشترک گروه ماه‌تاب، «مشارکت و انجام فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی موثر در محدوده جغرافیایی نیروگاه‌ها و پروژه‌های گروه ماه‌تاب» است، مدیران ماه‌تاب در عمل نیز این دغدغه را نشان داده­ اند.

برجسته‌ترین فعالیت فرهنگی شرکت ماه‌تاب، تاسیس «مدرسه فردا» در نیروگاه "رودشور" است. «مدرسه فردا» در حقیقت کارگاهی آموزشی - عملیاتی در مورد شیوه‌های نوین آموزشی و موثر دنیا است. از دیگر فعالیت‌های اجتماعی شرکت ماه‌تاب میتوان به تاسیس «موزه انرژی» در نیروگاه "رودشور" و همکاری با "بنیاد امام موسی صدر" در راستای حمایت از استعدادهای درخشان، توسعه ابزارها و امکانات آموزشی و بالا بردن سطح کیفی خوابگاه‌های دانش‌آموزی تحت حمایت این بنیاد در منطقه کهنوج اشاره کرد. (اطلاعات بیشتر در وبگاه شرکت ماه­تاب موجود است)

کمیته مسئولیت‌های اجتماعی شرکت ماه‌تاب در سال 95 به این نتیجه رسید که می‌بایست در مورد هر منطقه فعالیت، متناسب با نیازهای اجتماع اطراف پروژه اقداماتی را تعریف کند. همچنین این کمیته پس از آشنایی با محمد یونس و کتاب‌های او، با مفهوم کارآفرینی اجتماعی آشنایی پیدا کرد و به سمت کارآفرینی اجتماعی یا حمایت از کارآفرینان اجتماعی سوق پیدا کرد، به این معنی که می‌توان علاوه بر فعالیت‌های خیریه عادی، با ایجاد یا حمایت از کارآفرینی و کسب و کار اجتماعی، بصورت پایدارتر به حل معضلات مختص یک منطقه پرداخت. در همین راستا ارتباطی بین ماه‌تاب و دو تن از اعضای فعال گروه نوآوری و کسب و کار اجتماعی «سید وحید رضوی» و «محمد ملکشاهی» شکل گرفت. بعنوان شروع همکاری، شهرستان کهنوج و نیروگاه ماهتاب - کهنوج انتخاب شد و فاز «شناخت کوتاه‌مدت از معضلات اجتماعی اصلی منطقه و ارائه راهکارهای ایجاد و حمایت از کارآفرینی اجتماعی در منطقه» توسط اعضای گروه اجرا شد.

براساس پیشنهادات انتهای فاز شناخت و تحلیل منطقه، مقرر شد یک مرکز رشد کارآفرینی اجتماعی در نیروگاه کهنوج تاسیس شود. این مرکز بطور خلاصه، در شناسایی افراد مستعد کارآفرینی، شناسایی کارآفرینان نمونه منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، جلب سرمایه‌گذار برای ایده‌های جذاب منطقه‌ای، آموزش و مشاوره و حمایت مالی برای به ثمر نشستن ایده‌ها فعالیت خواهد داشت. از طرفی، بعلت تخصص شرکت ماه‌تاب در اجرای پروژه‌های نیروگاهی، و بدلیل ایجاد یک ممر درآمد برای روستاهای هدف، مقرر شد پروژه‌های کوچک تولید برق از انرژی تجدیدپذیر برای هر یک از روستاهای مدنظر اجرا شود، و عواید حاصل از فروش برق، در قالب حمایت از کارآفرینان اجتماعی، صرف توسعه روستاهای هدف گردد. در حقیقت شرکت ماه‌تاب از طریق استفاده از تخصص خود (سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های انرژی تجدیدپذیر)، می‌تواند علاوه بر بازگشت سرمایه‌ی خود، ممر درآمدی برای روستاهای هدف ایجاد کند و این درآمد را با سیاست‌های توسعه‌ای صحیح، صرف توسعه روستاها کند.

برای اجرای صحیح این عملیات، نیاز است تا نیروهای توسعه‌گر محلی و ملی، با ایجاد حساسیت در مردم روستاهای هدف، جلب مشارکت جوامع محلی در اجرا و نگهداری از پروژه‌های نیروگاهی تجدیدپذیر، و هدایت عواید نیروگاه‌ها به سمت توسعه روستا کمک کنند. لازم به ذکر است که گروه نوآوری و کسب و کار اجتماعی مسئولیت ایجاد شبکه‌ای از توسعه‌گران محلی و ملی که بتوانند ماه‌تاب را در این زمینه یاری کنند، عهده‌دار شده است.

بانکداری اجتماعی از دیدگاه کتاب «بانک های اجتماعی و آینده بانکداری پایدار»

  ^[1] Social Banks and the Future of Sustainable Finance

بانکداری اجتماعی چیست؟ تعریف واحدی برای بانکداری اجتماعی وجود ندارد. برای بسیاری از افراد، بانکداری اجتماعی، اصطلاحی متناقض است، ترکیب دو واژه‌ای که ارتباطی با یکدیگر ندارند. برای برخی دیگر، بانکداری در ذات خود اجتماعی است و از این رو، عبارت بانکداری اجتماعی تقریبا حشو به شمار می‌آید. برخی دیگر، بانک‌های اجتماعی را بانک‌هایی می‌دانند که خدمات اجتماعی ارائه می‌دهند یا مشتریان خیرخواه دارند. بعضی نیز عبارت بانکداری اجتماعی را برای اشاره به نوعی بانکداری به کار می‌برند که بر اساس رسانه‌های اجتماعی جدید، مانند اینترنت و نرم‌افزارهای مربوطه، عمل می‌کند. در برخی مناطق، بانکداری اجتماعی معادل بانکداری دولتی، و در برخی دیگر معادل اعتبارات خرد است. در نهایت، برخی عقیده دارند که بخش اجتماعی در بانکداری اجتماعی امکان پذیر است و باید جایگزین بخش پایدار یا اخلاقی شود، در حالیکه، برخی دیگر اصرار دارند نباید این اصطلاحات را به جای یکدیگر به کار برد.

در چنین شرایطی بسیار سخت است که بخواهیم برای بانک­ اجتماعی و بانکداری اجتماعی تعریف روشن و واضحی بیان کنیم.  کتاب «بانک‌های اجتماعی و آینده بانکداری پایدار¹» که توسط اولاف وبر(Olaf Weber) و سون رِمر(Sven Remer) تالیف و در سال ۲۰۱۱ منتشر شده است تلاش ارزنده‌ای در راستای شرح، تفسیر وضعیت موجود و پیشگویی درباره آینده‌ی بانکداری اجتماعی انجام داده است. نویسندگان این کتاب، بانکداری اجتماعی را چنین تعریف می‌کنند:«یک مدل ارزش‌محور از بانکداری که درون خود، آثار مثبت اجتماعی و زیست-محیطی را ایجاد می‌کند و در ذات خود با مفهوم توسعه‌ی پایدار اقتصادی همراه است».

همانطور که از این تعریف مشخص است اولین جنبه بانکداری اجتماعی، دنبال کردن یک هدف ارزشی و غیراقتصادی بعنوان هدف اصلی است . طبق این نکته، بانکی را که بعنوان مسئولیت اجتماعی و بصورت جنبی یک هدف غیراقتصادی را نیز پیگیری کند، نمی‌توان بانک اجتماعی قلمداد کرد؛ بلکه بایستی هدف غیر اقتصادی در ذات فعالیت هر بانک اجتماعی نهفته باشد. دومین نکته که در تعریف بانک اجتماعی نهفته است، اثرات غیر اقتصادی است که ممکن است اجتماعی یا محیط زیستی باشد. بعنوان مثال در کشورهای جهان سوم، ارائه خدمات بانکی و اعتبارات خرد به اقشار محروم، اهداف اجتماعی ارزشمندی هستند که اثرات توسعه‌ای و اجتماعی مثبتی دارند اما در جوامع توسعه‌یافته‌تر ممکن است اهداف محیط زیستی مهمترین هدف یک بانک اجتماعی باشند.

پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف با حمایت بانک قرض‌الحسنه رسالت، اقدام به ترجمه کتاب «بانک‌های اجتماعی و آینده بانکداری پایدار» کرده است. این کتاب که در مراحل پایانی ترجمه قرار دارد به زودی در اختیار علاقمندان قرار خواهد گرفت.

  

---

[1] Edited by Olaf Weber and Sven Remer, First published 2011,by Routledge, ISBN: 978-0-415-58329-9

 

پنل تخصصی «صندوق های اعتبارت خرد و توسعه محلی؛چالش ها و فرصت ها»

پنجمین نشست از «سلسله نشست‌های توسعه محلی در ایران» با موضوع «صندوق‌های اعتبارات خرد و توسعه محلی؛ چالش‌ها و فرصت‌ها در ایران» برگزار شد (گزارش نشست پنجم را در این آدرس مطالعه فرمایید.) و بعضی از بحث‌های چالشی مطرح شده در این جلسه بدون جمع‌بندی باقی ماند و مقرر شد که ششمین نشست نیز به همین موضوع اختصاص یابد. طبق برنامه، محور جلسه، بحث و تبادل نظر پنل 4 نفره از صاحب‌نظران خواهد بود که با پرسش حضار، ادامه پیدا خواهد کرد.

در این نشست، پیرامون دو موضوع  1- اعتبارات خرد هدف است یا وسیله؟ و 2- بانک‌پذیر کردن جوامع محلی و گروه‌های حاشیه‌ای چه نقشی در توسعه محلی دارد؟ به بحث و گفت‌و‌گو پرداخته خواهد شد.

اعضای پنل به ترتیب حروف الفبا عبارتند از:

1- هوشنگ جزی (مدیر پروژه ملی منارید)

2- روح الله حمیدی مطلق (مدیر گروه نوآوری و کسب و کار اجتماعی در پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف)

3- لاله دارایی (هماهنگ‌کننده ملی برنامه کمک‌های کوچک (SGP) تسهیلات محیط زیست جهانی  (GEF)دفترعمران سازمان ملل متحد)

4- فرزانه مافی (مدیر پروژه ملی طرح توسعه حمایت از صندوق‌های اعتبارات خرد زنان روستایی کشور)

 

*** برای شرکت در این جلسه، ثبت نام قبلی و اعلام حضور الزامی است. برای ثبت نام به آدرس زیر مراجعه نمایید:

https://evand.ir/events/microfinance-rural-development

 

 

یادآورندۀ نقش­ها

چندی پیش در محل کار تا دیر وقت با یکی از همکاران در مورد مسائل اقتصادی و وضعیت موجود در کشور صحبت می کردیم. در مورد رکود بازارها، وضعیت معیشت مردم، مناطق محروم و در مورد فقر و نداری آن ها ، آسیب های اجتماعی و.... مثل همیشه فقط گفتیم و گفتیم. گفتیم هزار سوال و چرای بی جواب را. بحثی که خیلی از مواقع سر کلاس دانشگاه، در محل کار، در خانه و جمع فامیل هم آن­ ها را مطرح میکنیم و بحث میکنیم و می­ نالیم و از دردها می گوییم و گله و شکایت می کنیم. و بیشتر مواقع هم افراد هر مثالی از معضل ­هایی که اطرافشان وجود دارد را می گویند و عادت کرده­ ایم فقط بدی­ ها را خوب بینیم! مثل همیشه پس از بحث و جدل فراوان و گفتگوهای همیشگی و در انتها به نتیجه نرسیدن و حتی ناامیدی، به سمت خانه راه افتادم. داخل مترو شدم، داخل قطار با گوشی صحبت می­ کردم. بعد از اتمام صحبتم پسرکی که کنارم نشسته بود توجهم را جلب کرد. بوی لباس­ های پر از روغن و بنزین او توجهم را جلب کرد، لباس­ های سیاه و چرب که نباید تن این پسر باشد. دست­ های سیاهی که زمختِ کار نبود. لطیف بود وکودکانه، پسرک سرش را پایین انداخته بود و تندتند انگشت­ هایش را یکی یکی فشار میداد. فشار میداد که شاید کمتر درد را احساس کند و یا فشار میداد که خستگی انگشتهایش بیرون رود. پسرک حدودا 12سال داشت. لباس ­های روغنی بر آن جثه کوچک توجه افراد زیادی را جلب کرد و مردی که از پسرک پرسید کار میکنی؟ پسرک سرش را به نشانه تایید تکان داد. مرد پرسید کجا؟ 

روستای جدید- روستای قدیم

سال‌ها و ماه‌ها در اتاق‌های کارمان می‌نشینیم. هر چند هفته یکبار از تهران خارج می‌شویم. با هدف تغییر روحیه و به منظور تفریح، به دل طبیعت می‌‌رویم. گاهی هم به روستاها سر می‌زنیم. چای در کنارشان می‌نوشیم و عبور می‌کنیم. مجددا به شهر بازگردیم و روز از نو، روزی از نو. به گمانمان در حال خدمت به روستا هستیم. از داخل اتاق‌های بسته در دل شهرها، با اتکا به قدرت تفکر و تخیل، به تحلیل مسائل روستا می‌پردازیم و به دنبال راه‌حل هستیم. می‌دانیم که نباید برای روستاییان تصمیم‌گیری کنیم، کار را باید به افراد بومی بسپاریم، بایستی تنها نقش مشاوره‌ای و هدایتی داشته باشیم، برنامه‌ای از پیش آماده شده برای توسعه روستا ارائه ندهیم، به آداب و رسومشان احترام بگذاریم، جهشی در فرهنگشان ایجاد نکنیم و ساختارهای روستا را دگرگون نسازیم. این‌ها را در اتاق‌هایمان آموخته‌ایم!!