آشنایی با یک کارآفرین اجتماعی در زابل

در ادبیات کارآفرینی اجتماعی برای یک کارآفرین اجتماعی ویژگی­ های شخصیتی گوناگونی شمرده می­ شود از جمله روحیه تسلیم­ ناپذیری و درس گرفتن از شکست­ها، تبدیل کردن تهدید به فرصت­، استفاده از راه­ حل های نوآورانه، ریسک­ پذیری و غیره. هنگامی که با این تعاریف آشنا می­شدم پیش خودم فکر می­کردم این­ تعریف از کارآفرین اجتماعی مبالغه آمیز است و کارآفرین اجتماعی را یک قهرمان شکست­ ناپذیر در نظر گرفته­ اند که احتمالا در دنیای واقعی بسیار به ندرت یافت می­ شود. مدتی گذشت و در طرح تحقیقاتی «بررسی تجارب جهانی بنگاه‌های اجتماعی و شناسایی کسب‌و‌کارهای اجتماعی در بستر تعاون» به خاطر مطالعه یک تعاونی سازگار با الگوی بنگاه­ های اجتماعی راهی سیستان شدم و در شهر زابل با شخصی آشنا شدم که بسیاری از این صفات را دارا بود. در ادامه قصدم بیان خلاصه­ ای از داستان زندگی و فعالیت­های آقای حمید صابری، عضو هیئت مدیره و مدیرعامل تعاونی فراگیرملی توانمندسازی سیوستان است چراکه معتقدم داستان شکست­ها و تسلیم­ نشدن­های ایشان می­تواند بسیار الهام­بخش باشد.

بنگاه اجتماعی در بستر تعاون

پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه شریف در اسفند ماه سال 1394 همکاری خود با معاونت تعاون وزارت تعان، کار و رفاه اجتماعی را در قالب پروژه "بررسی تجارب جهانی بنگاه‌های اجتماعی و شناسایی کسب‌وکارهای اجتماعی در بستر تعاون" به صورت رسمی آغاز کرد و پس از 15 ماه، در تیر 1396 این پروژه خاتمه یافت.

در فاز اول این طرح پس از بررسی مبانی نظری و مرور ادبیات کارآفرینی، کارآفرینی اجتماعی، بنگاه اجتماعی و کسب‌وکار اجتماعی، سیاست‌ و برنامه‌ دولت‌ها در حمایت از بنگاه‌های اجتماعی در سه کشور منتخب ایتالیا، انگلستان و کره جنوبی مطالعه شد و 5 تجربه برتر جهانی بنگاه اجتماعی در حوزه‌های مختلف موردکاوی شدند. موسسه "لایف گیت¹" در ایتالیا، "بیگ ایشو²" در انگلستان، "ووژو³" در کره جنوبی، "گرامین دنون⁴" در بنگلادش و "بیمارستان آراویند⁵" در هندوستان از بنگاه‌های اجتماعی مطالعه شده هستند.

در فاز دوم و با استفاده از نتایج فاز اول، تناسب ابعاد نظری بنگاه اجتماعی و مدل تعاونی بررسی شد و نقاط مشترک و غیرمشترک آنان مشخص گشت. پس از آن، معیارها و شاخص‌های شناسایی بنگاه اجتماعی تعریف شدند که سه ویژگی اصلی آنان در ادامه بیان شده است.

- ماموریت اجتماعی: به این معنا که با هدف رفع یک معضل اجتماعی تاسیس می‌شود.

- فعالیت تجاری: بنگاه اجتماعی به لحاظ اقتصادی مستقل است و هزینه‌های خود را از طریق فعالیت تجاری تامین می‌کند.

- محدودیت در تقسیم سود: بنگاه اجتماعی حداقل بخشی از سود را به توسعه کسب‌وکار و ماموریت اجتماعی خود اختصاص می‌دهد.

همچنین یک نوع طبقه‌بندی بنگاه‌های اجتماعی که سازگاری و کاربرد بیشتری در بخش تعاون دارد نیز به عنوان ملاک تقسیم بندی در نظر گرفته شد.

- بنگاه اجتماعی تولید کننده محصول یا ارائه‌دهنده خدمات اجتماعی

- بنگاه اجتماعی با کارکنان حاشیه ­ای

- بنگاه اجتماعی فعال در منطقه جغرافیایی خاص

- بنگاه اجتماعی با فناوری و روش تولید اجتماعی

- بنگاه اجتماعی با مدل کسب و کار اجتماعی

- بنگاه اجتماعی با مالکیت اجتماعی

بر مبنای نتایج به دست آمده، در فاز سوم گرایش‌های مختلف تعاونی به لحاظ سازگاری با مدل بنگاه اجتماعی بررسی شدند که در نهایت سه گرایش مرزنشینان، فراگیر ملی و دهیاری‌ها به عنوان گرایش‌هایی که سازگاری بیشتری با بنگاه اجتماعی دارند و امکان به وجود آمدن چنین بنگاه‌هایی در آن بیشتر است شناسایی شدند. پس از آن و بر اساس داده‌های موجود، عملکرد این سه گرایش ارزیابی شدند و 10 درصد از تعاونی‌های فعال معرفی گشتند. در ادامه 5 تعاونی کشور که با مدل بنگاه اجتماعی سازگاری دارند موردکاوی شدند. تعاونی مرزنشینان بخش کوهسار شهرستان سلماس، تعاونی دهیاری‌های بخش زالیان شهرستان شازند و تعاونی فراگیر ملی توانمندسازی سیوستان شهرستان زابل از گرایش‌های سازگار انتخاب شدند. تعاونی چندمنظوره معلولین ایران فتح جم در تهران و تعاونی زنان صدف لب سیاه قشم نیز به عنوان دیگر تعاونی‌های منطبق با الگوی بنگاه اجتماعی مطالعه شدند.

در فاز چهارم به عنوان جمع‌بندی پروژه، ابتدا برنامه آموزش جهت رشد تعاونی‌های سازگار با مدل بنگاه اجتماعی طراحی شد، پس از آن برنامه ترویج مفاهیم بنگاه اجتماعی در بستر تعاون تدوین گشت و در انتها، بسته سیاستی متناسب با شرایط کشور برای حمایت از بنگاه‌های اجتماعی در بستر تعاون آماده گردید.

در گزارش‌های بعدی درباره نتایج هر بخش توضیحات بیشتری ارائه خواهد شد.

---

[1] LifeGate

[2] Big Issue

[3] Woojoo

[4] Grameen Danone

[5] Aravind