گزارش ششمین نشست همیاران توسعه محلی

ششمین نشست "همیاران توسعه محلی" با موضوع اعتبارات خرد و توسعه محلی، دوشنبه 26 مهرماه در محل پژوهشکده سیاستگذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه شریف برگزار شد. اولین سخنران این جلسه دکتر هوشنگ جزی بودند که پیرامون موضوع «اعتبارات خرد، هدف یا وسیله» صحبت کردند.

وی ابتدا تاریخچه­ ای از شکل گیری صندوق­ های اعتبارات خرد در ایران را بیان نمودند و سپس به تببین این نکته پرداختند که در مدل صحیح توسعه، باید روندی از پایین به بالا در میان مردم شکل بگیرد تا برای رفع نیازهایشان با همکاری یکدیگر تلاش کنند. سپس ادامه دادند: «به همین دلیل است که صندوق اعتبارات خرد توانسته است در توسعه محلی نقش مهمی داشته باشد چراکه به مردم می آموزند که بجای عریضه نویسی دور هم جمع شده و برای رفع مشکلاتشان بصورت گروهی و با اتکا بر داشته های خودشان تصمیم سازی کنند.»

ایشان، در ادامه، انتقاداتی را نسبت به اتفاقاتی که بعد از سال 1382 در صندوق های اعتبارات خرد رخ داد و باعث شد صندوق اعتبارات خرد هدف قرار بگیرد، مطرح نمودند. طبق دیدگاه ایشان «صندوق های اعتبارات خرد باید وسیله ای باشند برای هدف توسعه و متاسفانه اکنون میبینیم که قرارداد بسته می­ شود که ظرف مدت کوتاهی، صدها صندوق اعتبارات خرد تشکیل شود، این یعنی صنعتی سازی و تولید انبوه صندوق اعتبارات خرد که بسیار خطرناک است!»

آقای جزی ادامه دادند: «دومین خطا که در مورد صندوق اعتبارات خرد، تزریق از منابع بیرونی به صندوق ها بوده است. مثلا به مردم اعلام می کنیم که اگر صندوق را تشکیل دادید تا سه برابر میزان موجودی، از منابع دولتی به شما کمک خواهیم کرد. این باعث خواهد شد که مردم بخاطر پول دور هم جمع شوند».

آقای جزی، در نهایت و در جمع بندی صحبت هایشان گفتند که :«ماهیت صندوق اعتبارات خرد یعنی کارهای کوچک را با توان خودمان و توسط افراد محلی انجام دهیم اما ما در کشور خود ماهیتش را عوض کرده ­ایم به اینکه کارهای بزرگ توسط منابع بیرونی و توسط افراد بیرونی تا جایی که نمی توانیم نام صندوق اعتبارت خرد را بکار ببریم و من از نام صندوق توسعه محلی استفاده می کنم»

دومین سخنران جلسه، سرکار خانم مافی بودند که سبقه ی طولانی و تجربیات زیادی در حوزه صندوق اعتبارات خرد زنان را در جهاد کشاورزی دارند و به تازگی با صندوق توسعه کارآفرینی امید همکاری هایی را برای ادامه این حرکت جهادی در زمینه شکل دهی به صندوق اعتبارات خرد شروع کرده اند. برخی از انتقادات دکتر جزی بصورت مستقیم و غیر مستقیم متوجه ایشان بود. در ادامه، سخنان ایشان بیان شده است:

خانم مافی بحث خود را اینگونه شروع کردند که «چرا باید مدل های مختلفی از صندوق اعتبارات خرد داشته باشیم؟ و چرا باید وقتی من به روستایی مراجعه می کنم روستایی ها به من می ­گویند که گروه قبلی به ایشان گفته اند که اگر جهادی ها آمدند حرفشان را گوش نکنید؟» و سپس تجربیات و سوابق خود در ایجاد به صندوق ­های اعتبارات خرد را مرور کرد.

 ایشان در جواب به انتقادات مطرح شده گفتند که : « ما الان 9000 تسهیگر در روستاها داریم که توانمندسازی اعضای صندوق­ ها را در دستور کار دارند. و واقعا صندوق برای ما نیز فقط یک وسیله است.»

در جواب به این انتقاد که ورود بودجه دولتی و وام بدون سود باعث فساد خواهد شد، خانم مافی ابراز نمودند که «این کوچکترین حق دولت نسبت به روستاییان است. در حالی که همه نوع خدمتی به مرکزنشینان ارایه می ­شود اما روستاییان از هر گونه امکانات و تسهیلات دولتی محرومند در حالیکه این حق ایشان است. البته  ما قسمتی از این بودجه دولتی را صرف تسهیلگران نمودیم.»

در ادامه ایشان انتقاداتی را به برنامه پنجم توسعه که بودجه سازمان های مردم­ نهاد را قطع کرد و انتقاداتی را به صندوق مهر امام رضا که وابستگی به نهادهای دولتی را در میان مردم ترویج کرد، مطرح نمودند و توضیح دادند که الان آن صندوق به صندوق کارآفرینی امید تبدیل شده و اتفاقا فعالیت ­هایی را در حوزه تشکیل صندوق اعتبارات خرد شروع کرده است.

آخرین سخنرانی نشست را خانم دارایی ایراد نمودند، ایشان ابتدا از خانم مافی و تلاش هایشان در جهاد کشاورزی تقدیر نمودند و گفتند:«ای کاش مشابه با جهاد کشاورزی در سازمان محیط زیست نیز، چنین تشهیلگرانی داشتیم!» خانم دارایی هماهنگ‌کننده ملی برنامه کمک های کوچک (SGP) تسهیلات محیط زیست جهانی GEF))  دفتر عمران سازمان ملل متحد هستند و ایشان نیز تجربیات فراوانی در کمک به شکل دهی صندوق اعتبارات خرد دارند.

خانم دارایی ابتدا مروری بر پروژه های خود در این حوزه داشتند و اعلام کردند که «در پنجاه پروژه از میان دویست پروژه ای­شان صندوق اعتبارات خرد تشکیل داده­ اند» و در ادامه پیشنهاد دادند تا برای انتخاب پایلوت­ها به ارتباط اکولوژیک پایین دست و بالادست روستا توجه شود و اشاره نمودند به کتابی به نام "تنوع در پایین دست و بالا دست" که با همین موضوع که در SGP در حال انتشار است. 

در ادامه با یک قسمت از صحبت­ های خانم مافی مبنی بر «یکی کردن مدل ها» مخالفت نمودند و گفتند که : «بنده موافقم که اصول مدل هایمان را یکی کنیم اما نباید آن را به دستور العمل ریز و واحدی تبدیل کنیم که ادعا داشته باشیم هر چیزی به غیر آن اشتباه است.طبیعت این کار می طلبد که در گوشه گوشه ایران کارهای متفاوتی صورت بگیرد.»

خانم مافی یکی از اصولی که معتقد است باید در توسعه محلی و در صندوق رعایت شود را چنین معرفی کردند: «مردم باید خودشان را مدیر ببینند و نه اینکه فقط با ایشان مشورت صورت بگیرد» .

در انتهای جلسه داوطلبین از میان حضار نظرات خود را مطرح کردند و سوالاتی را مطرح کردند که در نشست های آینده پاسخ داده شوند.

آقای دکتر حمیدی مطلق، مدیر گروه نوآوری و کسب و کار اجتماعی، سوال خود را اینگونه بیان کردند: «یکی از اهداف صندوق­ های اعتبارات خرد ایجاد اشتغال پایدار است. اما روستا به تنهایی نمی تواند زنجیره اشتغال را کامل کند و به عنوان مثال باید به بازار شهری وصل شود. چقدر تلاش شده تا اشتغال خرد که پایه هایش در روستاست، به سطوح ملی و بین المللی وصل شود؟»

اقای جسیم مصطفوی مدیر تاک و کاردوک، فعالیت خود را اینگونه معرفی کردند: «ما تا کنون 2025 گروه خودیار در ایران تشکیل داده­ ایم که جمعا سی و دو هزار نفر را در بر می ­گیرد که در چهل نوع کسب و کار مشغولند. گرچه مدل ما بلکه تامین مالی خرد است اما وجوه تشابه زیادی با صندوق اعتبارات خرد دارد». و در ادامه  سه پیشنهاد خود را برای این حوزه به ترتیب زیر مطرح نمودند:

1.       دولت هیچ دخالتی در اعتبارات خرد نکند و بودجه خود را صرف حمایت از سازمان های مردم نهاد فعال در این حوزه کند.

2.    یارانه و سوبسید را از وام هایی که به صندوق اعتبارات خرد می­ دهیم حذف کنیم تا گروه­ های واقعی شکل بگیرد و نه گروه­ هایی که به دنبال رانت هستند.

3.        دغدغه زیست محیطی را مانند یک عرف وارد همه صندوق­ های اعتبارات خرد کنیم.

آقای برارپور مدیر موسسه­ ی توسعه پایدار ایران، ضمن نقد اینکه دولت با برنامه ریزی­ هایش باعث شده تا مردم و محیط زیست رشد نکنند، پیشنهاد دادند در این جلسات از سازمان های مردم نهاد بیشتر استفاده کنیم. در ادامه همین نقد را در مورد UNDP نیز ابراز نمودند و از خانم دارایی خواستند که بیش از دولت به مردم بها بدهد.

آقای طاهری، ریس هیئت مدیره انجمن کشاورزان زیستی بوم سازگار ایران، پیشنهاد دادند بجای صندوق اعتبارات خرد صندوق اعتبارات و داشته های بومی و محلی را برای پاس داشت از این صندوق ­ها ایجاد کنیم.

آقای دکتر میرقاسمی، آخرین سوال را اینگونه مطرح نمودند: «آیا نگاه جنسیتی در صندوق اعتبارات خرد برای نظام خانواده تبعاتی دارد؟»

آخرین جمله جلسه را نیز آقای دکتر حمیدی مطلق اظهار کردند که: «امیدوارم که بخاطر نارضایتی هایی که از دولت وجود دارد، آرمان شهرمان این نشود که دولتی ضعیف داشته باشیم، بلکه دولت باید در محل بهینه خود قرار بگیرد.»